Υπαρξιακή Διερεύνηση - Τί γίνεται μετά θάνατον; - Ερωτήματα και Στοχασμοί

Photo by Patrik László on Unsplash

Δημιουργία, Συγγραφή, Επιμέλεια και Τελική διαμόρφωση: Markellos Markides

(στο άρθρο αυτό η βοήθεια του ChatGPT χρησιμοποιήθηκε πολύ λίγο)

Εισαγωγικό σημείωμα 

Τα υπαρξιακά ερωτήματα και οι στοχασμοί μου που αποτυπώνω στο κείμενο δεν είναι προϊόντα αυθαίρετης σκέψης, αλλά στηρίζονται σε ένα ευρύ τόσο επιστημονικό όσο και φιλοσοφικό υπόβαθρο.

Ειδικότερα και πιο συγκεκριμένα, χρησιμοποιώ θεμελιώδεις έννοιες και αρχές:

- από τη Φυσική, όπως ο Νόμος Διατήρησης της Ενέργειας,

- από την Ιατρική και τη Βιολογία, για τις φυσιολογικές ανάγκες και την ανθρώπινη εμπειρία,

- από την Ψυχολογία (θεωρίες Maslow), για την ανάλυση των ανθρώπινων αναγκών, της αυτοεκτίμησης και της αυτοπραγμάτωσης,

- από την Κοινωνιολογία, που μελετά τις σχέσεις, τις συγκρούσεις και τη συλλογική εμπειρία,

- από τη Φιλοσοφία, όπως ο Descartes, ο Πλάτωνας και σύγχρονοι στοχαστές με ιδέες απόδειξης της ύπαρξης της συνείδησης,

- από τη Θεολογία και την Πνευματικότητα, που αναζητούν και στοχάζονται πάνω στη σχέση ανθρώπου με το Υπέρτατο (το Θεό, το Ένα, τον Χρόνο, το Υπέρτατο, το Όλον).

Δηλαδή το κάθε ερώτημα που θέτω, προσπαθώ να το αντιμετωπίσω μεσα από κάποιο συγκεκριμένο (ήδη ευρέως αποδεκτό) σημείο αναφοράς και ειδικόρτερα μέσα από ένα από τα ακόλουθα πεδία: επιστημονικό, φιλοσοφικό, βιολογικό, ψυχολογικό, κοινωνικό και πνευματικό.

Πριν τη γέννηση και μετά το θάνατο

Είναι η δική μου σκέψη ότι, πριν τη γέννηση, είμαστε ένα με το Όλον, συμμετέχουμε στη Συνολική Συνείδηση, Ενέργεια, Ύλη, Χώρο και Χρόνο. Δεν έχουμε ατομική ταυτότητα, αλλά υπάρχουμε διαχυτόμενοι μέσα στο συμπαν. Η γέννηση είναι μια στιγμιαία διαφοροποίηση: η σταγόνα που ξεχωρίζει από τον ωκεανό στο σπάσιμο ενός κύματος. Η ζωή είναι η εμπειρία αυτής της διαφοροποίησης, είναι ένα πέρασμα, όπως είναι οι διάφορες φάσεις και σε αυτή τη ζωή. Ο θάνατος δεν είναι το τέλος, αλλά η επιστροφή στο Όλον, η διάχυση της ενέργειας και της συνείδησης πίσω στο Όλον, στη Συνολική Συνείδηση.

Το Όλον και η δική μας συμμετοχή

Προβληματίζομαι και σκέφτομαι ότι:

- είμαστε μέρος του Όλου, αλλά είμαστε ταυτόχρονα ανεξάρτητοι, δηλαδή έχουμε τη δυνατότητα επιλογών. Ίσως, είμαστε μέρος μιας μεγαλύτερης συνείδησης, αλλά δεν είμαστε όλη η συνείδηση.

- Η ύλη, η διαφορετικότητα, οι ανάγκες (βιολογικές - νοητικές, πνευματικές, κοινωνικές) υπάρχουν αλλά είναι όλα μέρος του ίδιου συστήματος, του Όλου.

- Ο θάνατος ίσως δεν είναι το τέλος - ίσως δεν είναι ακύρωση, αλλά μετάβαση.

- Η συνείδησή μας, η ενέργειά μας, η ψυχή μας, μετά αυτό το προσωρινό μας τέλος (θάνατο) - ίσως και να ξανά-διαχέονται στο Όλον, και να ξανά γίνεται μέρος του συνόλου, της συνολικής συνείδησης.

- Ίσως η παύση να είναι φαινομενική. Εφόσον, το Όλον δεν παύει, μπορεί και να ξανά διαχεόμαστε και να αλλάζουμε τρόπο συμμετοχής.

Πού και πώς βρίσκουμε νόημα σε αυτή τη ζωή, σε αυτόν τον κόσμο; 

Κατέληξα πως το νόημα δεν μας προσφέρεται έτοιμο. Δεν είναι αντικείμενο, αλλά διαδικασία. Είναι κάτι που καλούμαστε να αναζητήσουμε, να διαμορφώσουμε και να ζήσουμε.

Όταν λείπει το νόημα, εμφανίζεται το υπαρξιακό κενό - αυτό που ο Viktor Frankl περιέγραψε ως «το κενό της εποχής μας», μια ψυχική πείνα που δεν γεμίζει με υλικά πράγματα. Όταν όμως αρχίζουμε να το πλάθουμε - μέσα από σχέσεις, έργο, πίστη, ή δοκιμασίες - τότε κάτι μέσα μας συντονίζεται.

Ψυχολογικά, το νόημα λειτουργεί σαν εσωτερική πυξίδα. Μας δίνει προσανατολισμό όταν όλα γύρω μοιάζουν αστάθμητα. Μας κινητοποιεί, μας ανυψώνει. Πνευματικά, μπορεί να πάρει τη μορφή ενός διαλόγου με το Υπέρτατο, με το Άγνωστο, με το Ιερό μέσα μας - κάτι που αναγνωρίζουμε όχι με τον νου αλλά με την καρδιά και τη συνείδηση.

Αν έπρεπε να περιγράψω από πού αναδύεται για μένα αυτό το νόημα, θα έλεγα πως εκφράζεται μέσα από πέντε βασικές μορφές:

- Οικογένεια

Η οικογένεια δεν είναι μόνο βιολογικός δεσμός · είναι καθρέφτης, ρίζα και ευθύνη. Εκεί γεννιούνται τα πρώτα μας νοήματα, αλλά και οι πρώτες μας πληγές - οι οποίες, όπως έλεγε ο Jung, είναι συχνά η αρχή της μεταμόρφωσης.

- Φιλία

Οι φίλοι είναι εκείνοι που μας επιλέγουν και τους επιλέγουμε. Είναι η αγάπη χωρίς ρόλους, η αποδοχή χωρίς μάσκες. Η φιλία είναι, όπως σημείωνε ο Fromm, μορφή αγάπης που στηρίζεται στην ελευθερία και την ισότητα.

- Ενδιαφέροντα – Δημιουργική ενασχόληση

Η ροή, η αφοσίωση σε κάτι που μας ξεπερνά, μας βγάζει από τον εγωκεντρικό μας μικρόκοσμο. Ο Mihaly Csikszentmihalyi μίλησε για το "flow" — εκείνη την κατάσταση πλήρους απορρόφησης όπου το εγώ ξεθωριάζει και μένει μόνο το βίωμα. Εκεί, το νόημα δεν σκέφτεται· είναι.

- Αλληλεγγύη και προσφορά

Το μοίρασμα, η φροντίδα, η πράξη καλοσύνης — ακόμη και η πιο μικρή — είναι τρόποι να υπερβούμε τον εαυτό μας. Ο Frankl σημείωνε ότι το νόημα μπορεί να προκύψει ακόμη και μέσα στον πόνο, όταν αυτός μεταμορφώνεται σε στάση ή σε πράξη αλληλοστήριξης.

- Δημιουργία

Η δημιουργία δεν είναι προνόμιο των καλλιτεχνών. Είναι κάθε πράξη όπου κάτι εσωτερικό παίρνει εξωτερική μορφή. Μπορεί να είναι μια φράση, ένα έργο, μια προσφορά.

Και η Πίστη; Δεν την εντάσσω ως μία από τις παραπάνω κατηγορίες, γιατί μάλλον τις διατρέχει όλες. Μπορεί να είναι πίστη στον Θεό, στη ζωή, στην αγάπη, ή σε κάτι βαθιά προσωπικό. Είναι αυτή η μυστική εμπιστοσύνη ότι υπάρχει κάτι πέρα από το χάος, κάτι που μας καλεί σε νόημα, ακόμη κι όταν όλα μοιάζουν σκοτεινά.

Πώς συνεισφέρουν οι ανάγκες στο νόημα της ζωής;

Οι ανάγκες είναι οι εσωτερικοί δείκτες της ύπαρξης μας. Μας κινούν. Χωρίς αυτές δεν θα υπήρχε καμία εσωτερική ώθηση για ζωή, για αναζήτηση ή για σύνδεση. Οι ανάγκες δεν είναι αδυναμία, αλλά δύναμη: μας καλούν να νοηματοδοτήσουμε τον κόσμο και τον εαυτό μας.

Η θεωρία του Maslow περιγράφει μια ιεραρχία αναγκών που ξεκινά από τα βασικά και οδηγεί στα υψηλότερα επίπεδα προσωπικής ολοκλήρωσης:

- Βιολογικές / Φυσιολογικές ανάγκες – αέρας, τροφή, νερό, ύπνος, αναπαραγωγή: θεμελιώνονται στη σχέση μας με το σώμα, με τον εαυτό, αλλά και με τους άλλους (ως αναπαραγωγική και συντροφική διάσταση της ζωής).

- Ανάγκες ασφάλειας – προστασία, σταθερότητα, υγεία, εργασία: σχετίζονται με το περιβάλλον μας, την κοινωνία, την οικογένεια και την εμπιστοσύνη μας στον κόσμο.

- Ανάγκες αγάπης και σχέσης – σύνδεση, οικογένεια, φίλοι: εντάσσονται στην ανάγκη του ανθρώπου να ανήκει, να σχετίζεται και να δίνει και να λαμβάνει αγάπη.

- Ανάγκες εκτίμησης – σεβασμός, αυτοεκτίμηση, αναγνώριση: απαιτούν αναγνώριση τόσο από τον εαυτό μας όσο και από τους άλλους και θεμελιώνονται στη σχέση με την προσωπική μας αξία.

- Αυτοπραγμάτωση – πραγμάτωση δυνατοτήτων, δημιουργία, προσωπική ανάπτυξη: αφορούν κυρίως τη σχέση με τον εαυτό, αλλά και με το Υπέρτατο, το Όλον, το θείο νόημα της ύπαρξης.

- Αυτοϋπέρβαση – υπηρεσία, πνευματικότητα, υπέρβαση του εγώ: συνδέεται άμεσα με την αναγνώριση ενός Υπέρτατου Νοήματος και της ανάγκης να υπερβούμε την ατομικότητά μας μέσα από την προσφορά, τη σύνδεση με το Όλον, τη θυσία, την αγάπη χωρίς προσδοκία.

Καθεμία από αυτές τις ανάγκες συμβάλλει διαφορετικά στο νόημα της ζωής. Όσο προχωρούμε προς τα πάνω στην πυραμίδα (i-vi), τόσο περισσότερο η αναζήτηση γίνεται υπαρξιακή και συνδεδεμένη με την αλήθεια μας. Το νόημα αναδύεται όταν αναγνωρίζουμε, σεβόμαστε και υπηρετούμε τις ανάγκες αυτές – είτε αφορούν τον εαυτό, είτε τους άλλους, είτε το Υπέρτατο – χωρίς να παγιδευόμαστε από αυτές.

Πώς αποκτούμε στόχους, οι οποίοι μετατρέπονται σε νόημα ζωής;

Όταν αναγνωρίζουμε τις ανάγκες μας και τις κατανοούμε, τότε αυτές μετατρέπονται σε στόχους. Οι στόχοι είναι η συνειδητή κατεύθυνση της ανάγκης. Ένας στόχος είναι μια ανάγκη που έχει αποκτήσει προσανατολισμό και μορφή. Μέσω των στόχων προχωρούμε προς την αυτοπραγμάτωση και τη συμμετοχή στο Όλον.

Γιατί υπάρχουν συγκρούσεις και διαμάχες σε αυτόν τον κόσμο;

Οι συγκρούσεις είναι αποτέλεσμα της ποικιλομορφίας, της ελευθερίας και της εξελικτικής τάσης της ζωής. Οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς τις εμπειρίες, τις αξίες, τις ανάγκες και τις πεποιθήσεις τους. Πολλές συγκρούσεις γεννιούνται επίσης από το διαφορετικό, το άγνωστο – λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνικότητας, θρησκείας, σεξουαλικού προσανατολισμού ή άλλων κοινωνικών ταυτοτήτων.

Αλλά οι συγκρούσεις δεν είναι μόνο πηγή πόνου – είναι και φορείς αλλαγής. Μέσα από τις συγκρούσεις εξελισσόμαστε, ξεκαθαρίζουμε, αναδομούμε και προχωρούμε όταν υπάρχει παύση και στασιμότητα.

Πώς αποδεικνύεται ότι δεν ζω σε ένα φανταστικό κόσμο (Matrix);

«Το Cogito ergo sum του Descartes είναι η πρώτη μου υπαρξιακή βεβαιότητα.»

Δεν μπορώ να αποδείξω με απόλυτη λογική ότι δεν ζω σε ένα Matrix. Όμως δεν μπορώ να αμφισβητήσω ότι σκέφτομαι. Κι αυτό είναι η αφετηρία: η ύπαρξη της συνείδησης. Ό,τι κι αν είναι το περιβάλλον – φυσικό ή τεχνητό – η συνείδησή μου είναι αληθινή.

Επιπλέον, οι ανάγκες μου, οι επιλογές μου, η αμφιβολία και η αναζήτηση νοήματος αποδεικνύουν ότι είμαι κάτι περισσότερο από ένα πρόγραμμα. Είμαι μέρος της Συνολικής Συνείδησης, του Όλου, ακόμα κι αν δεν καταλαβαίνω πλήρως τη φύση του.

Οι Υπαρξιακές Βεβαιότητες μου - που μου αποδεικνύουν ότι δεν ζω σε ένα Matrix.

1. Η Αμφιβολία

    Δεν μπορώ να αμφισβητήσω ότι αμφισβητώ. Άρα σκέφτομαι. Άρα υπάρχω. Έχω Συνείδηση.

2. Οι Βιολογικές / Φυσιολογικές μου Ανάγκες

  Δεν μπορώ να αμφισβητήσω ότι πεινάω, διψάω, πρέπει να πάω τουαλέτα. Το σώμα μου μου υποδεικνύει ότι είμαι ζωντανός, υλικός και ευάλωτος.

3. Οι Συναισθηματικές μου Ανάγκες

   Δεν μπορώ να αμφισβητήσω ότι έχω ανάγκη να αγαπήσω και να αγαπηθώ.

4. Η Αναγκη για Αυτογνωσία και Αυτοπραγμάτωση

  Δεν μπορώ να αμφισβητήσω ότι θέλω να καταλάβω ποιος είμαι, να εξελιχθώ, να γίνω κάτι περισσότερο. Να νιώσω ότι η ζωή μου έχει νόημα.

5. Η Ανάγκη για Νόημα και Προσανατολισμό

   Δεν μπορώ να αμφισβητήσω ότι αναρωτιέμαι για πολλά και διάφορα. Χωρίς απαντήσεις, νιώθω κενός.

6. Η Εσωτερική Επαφή με το Υπέρτατο

    Δεν μπορώ να αμφισβητήσω ότι κάτι μέσα μου αναζητά κάτι μεγαλύτερο. Νιώθω ότι κάτι Μεγάλο με ξεπερνά, είμαι βέβαιος ότι κάτι με ξεπερνά. Νιώθω ότι υπάρχει μέριμνα και παρέμβαση που δεν μπορούν να εξηγηθούν πολλές φορές.

Αντιστοιχίες:

τα 1-2. είναι η σχέση με τον εαυτό μου

τα 3-5. είναι η σχέση μου με τα υπόλοιπα (οι άλλοι, το σύμπαν, η φύση, ο κόσμος)

το     6. είναι η σχέση μου με το Υπερτατο / Όλον

Λέξεις-Κλειδιά:

-  Εαυτός, Άλλοι, Όλον, Υπέρτατο

-  Πέρασμα, Μετάβαση,

-  Συνείδηση, Ενέργεια, Ύλη, Χρόνος, Χώρος,

-  Νόημα, Ανάγκες, Σχέσεις, Συγκρούσεις,

- Σύντροφος, Παιδιά, Οικογένεια, Φίλοι, Ενδιαφέροντα, Δημιουργία, Πίστη, Εργασία, Αλληλεγγύη, Φιλανθρωπία, Προσφορά,

-  Στόχοι, Αυτοπραγμάτωση, Αυτοϋπέρβαση,

-  Αμφιβολία, Σταθερές, Βεβαιότητες.

Personal thoughts, opinions and writings.
Self-knowledge & self-improvement through study and discussions with family & friends …
Lately & with Artificial Intelligence –“I Think · I Evolve · I Share”