Το
άρθρο αυτό δημιουργήθηκε με τη βοήθεια Τεχνητής Νοημοσύνης (AI – ChatGPT), μέσω
προσωπικών διαδοχικών ερωτημάτων. Η τελική σύνθεση, διατύπωση και επιμέλεια
αποτελούν προσωπική ευθύνη του συγγραφέα.
Το
άρθρο αυτό δεν έχει συνταχθεί από επαγγελματία ψυχικής υγείας. Δεν αποτελεί
επιστημονική γνωμάτευση, ούτε υποκαθιστά επαγγελματική συμβουλή.
Λέξεις-κλειδιά:
Εισαγωγή
Κάθε
φορά που αποτυγχάνουμε να πειθαρχήσουμε, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν
θέλουμε. Ίσως απλώς να μίλησε άλλος εαυτός. Ο άνθρωπος είναι μια πολύπλευρη
ύπαρξη, που αποτελείται από εσωτερικές φωνές, αντιφάσεις και συνεχή εξερεύνηση
της ταυτότητας.
Ποιος Εαυτός Υπερισχύει;
Υπάρχουν
στιγμές που δεν μπορώ καν να ανοίξω το βιβλίο. Θέλω να μελετήσω σκάκι,
πραγματικά το θέλω, μα νιώθω ότι κάτι μέσα μου στέκεται εμπόδιο. Δεν είναι ο
χρόνος, δεν είναι οι περισπασμοί - είναι εγώ. Ή μάλλον, κάποιος από εμένα.
Γιατί
δεν μπορώ να πειθαρχήσω όταν το θέλω; Γιατί εγκαταλείπω πριν καν προσπαθήσω;
Γιατί ενώ ο ένας εαυτός μου λέει «σήκω και κάν’ το», ένας άλλος πιο ύπουλος,
πιο κουρασμένος ή πιο δειλός, τραβάει το χέρι πίσω;
Αναρωτιέμαι ... ποιος εαυτός υπερισχύει κάθε φορά ... και γιατί εκείνος ;
Δεν
πιστεύω ότι έχουμε έναν και μοναδικό εαυτό. Είμαστε ένα σύνολο από «εγώ»,
φωνές, όψεις του εαυτού μας – άλλες ώριμες, άλλες παιδικές, άλλες πονεμένες,
άλλες απαιτητικές, κάποιες μας οδηγούν και κάποιες μας
παραλύουν.
Όταν
αποτυγχάνω να πειθαρχήσω, δεν είναι γιατί δεν έχω στόχο. Είναι γιατί τη στιγμή
εκείνη, ένας άλλος εαυτός παίρνει τα ηνία, κάποιος που φοβάται την αποτυχία ή που βαριέται και που δεν πιστεύει ότι αξίζει τον κόπο.
Δεν
χρειάζεται να παλέψω για να τον εξοντώσω. Δεν βοηθά η βία προς τον εαυτό.
Εκείνο που βοηθά είναι να τον ακούσω, να τον αναγνωρίσω και να επιλέξω
συνειδητά ποιος θα ηγηθεί. Όχι με αυστηρότητα, αλλά με ενσυναίσθηση.
Ψυχολογικές
προσεγγίσεις
1. Θεωρία
των «Μερικών Εαυτών» (Parts Work / Internal Family Systems – IFS)
Κάθε
άνθρωπος αποτελείται από πολλαπλά «μέρη» ή «φωνές» μέσα του. Κάποια από αυτά
προσπαθούν να μας προστατέψουν (π.χ. από αποτυχία), άλλα μάχονται για αλλαγή.
Δεν υπάρχει «κακός εαυτός», μόνο μέρη με διαφορετικές στρατηγικές. Η επίλυση
δεν έρχεται με βία αλλά με ενσυνείδητη αναγνώριση και συμφιλίωση των εσωτερικών
φωνών.
·
Βασικός
εκπρόσωπος: Richard C. Schwartz
·
Βιβλίο:
«No Bad Parts» (2021)
2. Γνωσιακή Αντίσταση και Ανάγκη για Εσωτερικό
Κίνητρο (Cognitive Resistance- Self-Determination Theory)
Η
γνωσιακή δυσφορία στην αρχή απαιτητικής πνευματικής δραστηριότητας είναι
φυσική. Η απουσία εσωτερικού κινήτρου ενισχύει την αναβλητικότητα. Η τεχνική
Pomodoro μειώνει το γνωσιακό φορτίο έναρξης.
·
Daniel
Kahneman – «Thinking, Fast and Slow» (2011)
·
Ryan
& Deci – «Self-Determination Theory» (2017)
3. Αναβλητικότητα
ως Συναισθηματική Ρύθμιση (Emotional Regulation Perspective)
Η
αναβλητικότητα δεν είναι πάντα έλλειψη πειθαρχίας αλλά προσπάθεια αποφυγής
αρνητικού συναισθήματος. Δηλαδή: «Αν διαβάσω και αποτύχω, θα νιώσω ανεπαρκής - άρα καλύτερα να μην προσπαθήσω».
·
Timothy
A. Pychyl – «Solving the Procrastination Puzzle» (2013)
·
Fuschia
M. Sirois – «Procrastination, Health, and Well-Being» (2016)
4. Αυτοπαρατήρηση
και Ενσυνειδητότητα (Mindfulness-Based Cognitive Approach)
Η
παρατήρηση του εαυτού χωρίς κριτική οδηγεί σε εσωτερική αποδοχή και αλλαγή και είναι κεντρική στη διαχείριση της εσωτερικής σύγκρουσης.
Και πώς να προσεγγίσω τον
εαυτό που αντιδρά;
Όταν
εμφανίζεται ο εαυτός που σαμποτάρει, που λέει «όχι τώρα», συνήθως τον
απορρίπτουμε. Θέλουμε να τον διώξουμε, να τον νικήσουμε. Όμως αυτός ο εαυτός
κουβαλάει ένα μήνυμα. Ίσως φοβάται ... Ίσως προσπαθεί να μας προστατεύσει με τον
λάθος τρόπο ... Ίσως απλώς έχει κουραστεί.
Το
πρώτο βήμα δεν είναι η μάχη. Είναι η παρατήρηση χωρίς αντίδραση. Να τον
ακούσουμε, να δούμε πότε εμφανίζεται, τι λέει, τι θέλει. Όχι για να τον
ικανοποιήσουμε, αλλά για να τον κατανοήσουμε. Όταν τον καταλάβουμε, χάνεται η
εξουσία του - όχι γιατί τον νικήσαμε, αλλά γιατί τον αγκαλιάσαμε.
Δεν
έχουμε έναν εαυτό να οδηγήσει, αλλά πολλούς να συμφιλιωθούν. Και ίσως, το πιο
δύσκολο δεν είναι να κινηθούμε μπροστά, αλλά να σταθούμε δίπλα σε εκείνο το
κομμάτι μας που φοβάται. Να του πούμε: «Σε βλέπω. Είμαι εδώ. Μα δεν θα σε
αφήσω να με οδηγείς άλλο».
Το μυαλό «πονάει» στην αρχή;
Ίσως
το μυαλό να αντιδρά όχι από κακή πρόθεση, αλλά επειδή η μετάβαση από αδράνεια
σε εστιασμένη σκέψη είναι εξαντλητική στην αρχή. Έρευνες δείχνουν ότι ο
εγκέφαλος, όταν περνά από κατάσταση ηρεμίας σε απαιτητική γνωστική λειτουργία,
παρουσιάζει αυξημένη κατανάλωση ενέργειας και τάση αποφυγής.
Ένας
τρόπος είναι να μην τον απειλήσουμε με «ολόκληρη τη μελέτη», αλλά με μικρά
βήματα. Προσωπικά, με βοηθά η μέθοδος Pomodoro: 25 λεπτά συγκέντρωσης, 5 λεπτά
παύση. Ξεκινάς με ένα ρολόι. Όχι για να τελειώσεις - αλλά για να ξεκινήσεις.
Κάθε
φορά που αναβάλλω, είναι σαν να παραδίδω το τιμόνι. Και κάθε φορά που κάνω έστω ένα μικρό
βήμα προς αυτό που επιθυμώ, είναι σαν να χτίζω έναν νέο εαυτό.
Ίσως
να μην είναι ζήτημα δύναμης, αλλά επιλογής. Ίσως να μη χρειάζεται να νικήσω.
Αρκεί να αναγνωρίσω ποιος είμαι – και ποιος θέλω να είμαι αυτή τη φορά.
Ο επιμένων νικά
Συχνά, αυτό που ονομάζουμε επιμονή δεν
είναι παρά η ήρεμη και αποφασιστική επιλογή να συνεχίζουμε, ακόμη και όταν
κάποιος εσωτερικός μας εαυτός προσπαθεί να μας πείσει για το αντίθετο. Ίσως
τελικά η νίκη δεν βρίσκεται τόσο στην επικράτηση επί των εξωτερικών συνθηκών,
όσο στο να μάθουμε να διαχειριζόμαστε και να συμφιλιωνόμαστε με τις εσωτερικές
μας αντιστάσεις. Με υπομονή, επιμονή και αυτοπαρατήρηση, σιγά-σιγά γινόμαστε οι
εαυτοί που επιλέγουμε εμείς - και
όχι εκείνοι που επιλέγουν οι φόβοι και οι αναστολές μας.
Καλή συνέχεια στο δρόμο της
εσωτερικής συμφιλίωσης και ανάπτυξης !
Προτεινόμενες αναγνώσεις για
περαιτέρω εμβάθυνση
Richard C. Schwartz, No Bad
Parts (2021)
Timothy A. Pychyl, Solving the
Procrastination Puzzle (2013)
Daniel Kahneman, Thinking, Fast
and Slow (2011)
Ryan &
Deci, Self-Determination Theory (2017)
Self-knowledge & self-improvement through study and discussions with family & friends …
Lately & with Artificial Intelligence –“I Think · I Evolve · I Share”