Το παρόν άρθρο δημιουργήθηκε με τη βοήθεια εργαλείων Τεχνητής Νοημοσύνης, έπειτα από δικές μου ερωτήσεις και καθοδήγηση. Η τελική σύνθεση και ευθύνη του κειμένου ανήκει αποκλειστικά σε εμένα.
Λέξεις-κλειδιά: υπερπροστασία γονέων · διαχείριση χρόνου · οργάνωση και τάξη · αυτονομία · καθορισμός προτεραιοτήτων · OHIO method
Ο σκοπός της συγγραφής αυτού του άρθρου είναι να αναδειχθεί, με βιβλιογραφική στήριξη και πρακτικές οδηγίες, πώς η καλοπροαίρετη υπερπροστασία μπορεί να στερεί από τα παιδιά κρίσιμες δεξιότητες: σωστή διαχείριση χρόνου, οργάνωση, καθορισμό προτεραιοτήτων και αυτονομία.
Εισαγωγή
Ο χρόνος δεν είναι απλώς «ρολόι». Είναι δεξιότητα ζωής: να ιεραρχώ, να προγραμματίζω, να ξεκινώ και να ολοκληρώνω. Στο οικογενειακό περιβάλλον, όμως, μία συχνή «παγίδα» είναι το δίνω τα πάντα: ο γονέας που, από αγάπη και φροντίδα, αναλαμβάνει όλο και περισσότερα για λογαριασμό του παιδιού. Το αποτέλεσμα; Λιγότερες ευκαιρίες εξάσκησης στην αυτο-οργάνωση και την αυτονομία.
Η παγίδα του «δίνω τα πάντα»
- Τι συμβαίνει: ο γονέας προλαβαίνει/εκτελεί πριν το παιδί (οργανώνει τσάντα, τακτοποιεί χώρο, ρυθμίζει πρόγραμμα, υπενθυμίζει συνεχώς).
- Γιατί συμβαίνει: άγχος να «μην λείψει τίποτα», κοινωνική πίεση για «τέλειο γονέα», αίσθηση ότι «εξοικονομώ χρόνο» για το παιδί.
- Το παιδαγωγικό παράδοξο: όσο περισσότερο «δίνουμε», τόσο λιγότερο εξασκούνται οι δεξιότητες που θέλουμε να αποκτήσουν τα παιδιά (αυτορρύθμιση, οργάνωση, ανάληψη ευθύνης).
Συνέπειες για τα παιδιά:
- Δυσκολία στη διαχείριση χρόνου & προτεραιοτήτων: δεν σπάνε έργα σε βήματα, δεν αποφασίζουν τι έρχεται πρώτο, χρειάζονται «ώθηση» από ενήλικα.
- Δυσκολία σε οργάνωση & τάξη: μειώνεται το μοτίβο ξεκινώ–εκτελώ–ολοκληρώνω–επιστρέφω στη θέση.
- Δυσκολία σε αυτονομία & ευθύνη: ενισχύεται η εξάρτηση από εξωτερικές υπενθυμίσεις.
Σημείο διακοπών: Γονείς προσπαθούν να «καλύψουν χαμένο χρόνο» φροντίδας, αναλαμβάνοντας ξανά οργάνωση και υπενθυμίσεις (π.χ. καλοκαιρινό διάβασμα). Έτσι χάνεται ευκαιρία για αυτενέργεια, ισορροπία υποχρεώσεων και ξεκούρασης.
Όταν παιδιά που σπουδάζουν εκτός επιστρέφουν, η υπερπροστασία συχνά «επιστρέφει» κι αυτή: οι γονείς, από νοσταλγία, τείνουν να αναλάβουν όσα τα παιδιά διαχειρίστηκαν μόνα τους όλη τη χρονιά, ακυρώνοντας μέρος της αυτονομίας που καλλιεργήθηκε.
Οι έρευνες δείχνουν ότι η υπερπροστασία των γονιών συνδέεται με χαμηλότερη ψυχολογική ευημερία των παιδιών και με περιορισμό της αυτονομίας τους. Αυτό που κάνει τη διαφορά δεν είναι μόνο το πόσο «έξυπνο» είναι ένα παιδί, αλλά κυρίως πόσο καλά μπορεί να οργανώνει τον εαυτό του, να συγκεντρώνεται και να διαχειρίζεται τον χρόνο του. Δεξιότητες όπως ο αυτοέλεγχος, η θέσπιση στόχων και η ικανότητα να ολοκληρώνει κανείς μια δραστηριότητα είναι θεμέλια για τη μελλοντική του επιτυχία.
Έρευνες δείχνουν επίσης ότι όταν τα παιδιά διαθέτουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο, καλλιεργούν καλύτερα την αυτονομία τους. Σε αυτό βοηθούν πολύ και παιδαγωγικές προσεγγίσεις όπως η μέθοδος Montessori, που ενθαρρύνει την ανεξαρτησία και την ολοκλήρωση κάθε δραστηριότητας από την αρχή ως το τέλος.
Τέλος, ειδικές παρεμβάσεις που διδάσκουν στα παιδιά – και κυρίως στους εφήβους – τρόπους οργάνωσης και διαχείρισης του χρόνου έχουν αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμες, βελτιώνοντας τις δεξιότητες μελέτης και την αυτοπεποίθησή τους.
Ο κανόνας των 4 βημάτων (για τα παιδιά):
- Προετοιμάζω: ορίζω υλικά, χρόνο, χώρο
- Εκτελώ: χωρίς μικροπαρεμβάσεις του γονέα
- Ολοκληρώνω: κλείνω εκκρεμότητες
- Επιστρέφω: αμέσως τα πράγματα στη θέση τους
Στόχος: να εδραιωθεί το μοτίβο αρχή–μέση–τέλος, με έμφαση στην τάξη μετά τη χρήση.
Προτεραιότητες & πρόγραμμα που το φτιάχνει το παιδί
- Ξεχωρίζει 3 βασικές ημερήσιες προτεραιότητες (όχι 10!)
- Θέτει μικρο-προθεσμίες σε μεγάλα έργα (σπάσιμο σε επιμέρους βήματα)
Ρουτίνες τάξης (κανόνας 2′) και μέθοδος OHIO
- Ό,τι τακτοποιείται σε <2 λεπτά γίνεται τώρα.
- Σταθερές θέσεις για αντικείμενα· επιστροφή αμέσως μετά τη χρήση.
Μέθοδος OHIO (Only Handle It Once): Ασχολούμαι με κάτι μία φορά και το ολοκληρώνω. Π.χ. βιβλίο ξαναμπαίνει στη βιβλιοθήκη μετά τη μελέτη. Έτσι καλλιεργούνται συνέπεια, τάξη και αυτονομία.
Παραδείγματα OHIO:
- Μολύβι στη θήκη, αμέσως μετά τη χρήση,
- Τετράδιο στην τσάντα, αμέσως μετά τη χρήση,
- Παιχνίδι στο κουτί του, αμέσως μετά τη χρήση,
- Παπούτσια στο ράφι, αμέσως μετά τη χρήση,
- Ρούχα στη ντουλάπα, αμέσως μετά την επιλογή ή τη χρήση.
H υπερπροστασία δεν έχει όρια όταν γίνεται συνήθεια.
Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που οι γονείς συνεχίζουν να κάνουν πράγματα για τα παιδιά τους πολύ πέρα από την ηλικία που μπορούν να τα αναλάβουν μόνα τους. Σε κάποιες οικογένειες συναντάται ακόμη η πρακτική οι γονείς να μπαίνουν στο μπάνιο μαζί με τα παιδιά τους, ακόμη και σε ηλικίες που εκείνα έχουν ήδη τη δυνατότητα να αυτοεξυπηρετηθούν.
Αν και η πρόθεση συνήθως πηγάζει από αγάπη, φροντίδα ή την επιθυμία για τρυφερή σχέση, η συνέχιση αυτής της συνήθειας μετά τα 6–7 χρόνια μπορεί να επηρεάσει την καλλιέργεια της αυτονομίας, την αίσθηση προσωπικής ευθύνης, αλλά και τον σεβασμό της ιδιωτικότητας του παιδιού. Η σταδιακή αποχώρηση του γονιού από τέτοιες διαδικασίες αποτελεί σημαντικό βήμα για την ενίσχυση της ανεξαρτησίας και της αυτοπεποίθησης του παιδιού.
Είναι κάπως ακραίο παράδειγμα το να κάνεις μπάνιο το παιδί σου μετά τα δέκα του, αλλά μια τέτοια πρακτική, πέρα από το χιούμορ που προκαλεί ως εικόνα, δείχνει καθαρά πώς η καλή πρόθεση μπορεί να εξελιχθεί σε τροχοπέδη για την αυτονομία και την αυτοπεποίθηση.
Διακοπές & φοιτητές εξωτερικού
- Αποφύγετε το «αναλαμβάνουμε τα πάντα για να ξεκουραστεί».
- Χρειάζεται ήπια αυτοοργάνωση.
- Δώστε χώρο να σχεδιάσει μέρος του προγράμματός του.
Επίλογος
Η υπερπροστασία, παρότι πηγάζει από φροντίδα, μπορεί να στερεί από τα παιδιά ακριβώς τις δεξιότητες που χρειάζονται για αυτονομία:
- Διαχείριση χρόνου
- Οργάνωση
- Ιεράρχηση
- Συνέπεια
Με μικρές, συστηματικές αλλαγές ρόλου - από «εκτελεστής» σε καθοδηγητής - ο γονέας δίνει στο παιδί χώρο να εξασκηθεί και να ωριμάσει.
Παρακολούθα, αλλά όχι από τόσο κοντά ! Δώσε ελευθερία, δείξε εμπιστοσύνη!
Ενδεικτική βιβλιογραφία
- Schiffrin, H.H., Liss, M., et al. (2014). Helping or Hovering? J Child & Family Studies.
- Blair, C. (2016). Executive function and early childhood education. Current Opinion in Behavioral Sciences.
- Diamond, A. (2013). Executive Functions. Annual Review of Psychology.
- Cortés Pascual, A., et al. (2019). The Relationship Between Executive Functions and Academic Performance. Frontiers in Psychology.
- Zimmerman, B. J. (2002). Becoming a Self-Regulated Learner. Theory Into Practice.
- Barker, J. E., et al. (2014). Less-structured time ... predicts self-directed executive functioning. Frontiers in Psychology.
- Montessori, M. (1967). The Discovery of the Child. Ballantine Books.
- American Montessori Society. Practical Life / Early Childhood.
- McCloskey, G. (2018). Essentials of Executive Functions Assessment. Wiley.
- Baniaghil, A.S., et al. (RCT). Effects of Time Management Training on Academic Achievement.
- Ahmady, S., et al. (2021). Relation between stress, time management, and academic performance.
lately & with Artificial Intelligence – I Think · I Evolve · I Share